उपपदार्थ किंवा उपपदविभक्ती
वाक्यातील नामाचा किंवा सर्वनामाचा वाक्यातील क्रियापदाशिवाय इतर शब्दांशी जो संबंध असतो, त्याला मराठी व्याकरणामध्ये उपपदार्थ किंवा उपपदविभक्ती असे म्हणतात.
उदाहरण क्र. १
आमच्या गावातील सरिताने धावण्याच्या स्पर्धेत पहिला क्रमांक पटकावला.
वरील वाक्यामध्ये पटकावला हे क्रियापद वापरलेले असून तो वाक्यातील मुख्य घटक आहे.
कारकार्थ / कारकविभक्ती –
'सरिता' आणि 'क्रमांक' या शब्दांचा पटकावला या क्रियापदाशी प्रत्यक्ष संबंध आहे.
क्रमांक पटकावण्याची क्रिया कोण करत आहे, तर सरिता हि वाक्याची कर्ता हि क्रिया करत आहे.
तसेच, 'धावण्याची स्पर्धा' या वाक्यातील कर्मावर हि क्रिया घडत आहे.
अशाप्रकारे, या वाक्यामध्ये 'सरिताने' आणि 'क्रमांक' या नामांचा वाक्यातील मुख्यपदाशी म्हणजेच क्रियापदाशी संबंध असल्यामुळे या दोन्हीही शब्दांची विभक्ती हि कारकविभक्ती समजावी.
उपपदार्थ / उपपदविभक्ती –
मात्र, या वाक्यामध्ये आमच्या, गावातील आणि पहिला या तिन्हीही शब्दांचा संबंध वाक्यातील मुख्यपदाशी म्हणजेच क्रियापदाशी नसून तो सरिता आणि क्रमांक या शब्दांशी आहे.
त्यामुळे 'सरिता' आणि 'क्रमांक' या शब्दांना मराठी व्याकरणामध्ये उपपदे असे म्हणतात.
तसेच, अशा संबंधाला मराठी व्याकरणामध्ये उपपदार्थ किंवा उपपदविभक्ती असे म्हणतात.
उदाहरण क्र. २
निशाने कालच नवीन पुस्तकांचा संच विकत घेतला.
वरील वाक्यामध्ये घेतला हे क्रियापद वापरलेले असून तो वाक्यातील मुख्य घटक आहे.
कारकार्थ / कारकविभक्ती –
'निशा' आणि 'विकत' या शब्दांचा घेतला या क्रियापदाशी प्रत्यक्ष संबंध आहे.
विकत घेण्याची क्रिया कोण करत आहे, तर निशा हि वाक्याची कर्ता हि क्रिया करत आहे.
तसेच, 'पुस्तकांचा संच' या वाक्यातील कर्मावर हि क्रिया घडत आहे.
अशाप्रकारे, या वाक्यामध्ये 'निशाने' आणि 'विकत' या शब्दांचा वाक्यातील मुख्यपदाशी म्हणजेच क्रियापदाशी संबंध असल्यामुळे या दोन्हीही शब्दांची विभक्ती हि कारकविभक्ती समजावी.
उपपदार्थ / उपपदविभक्ती –
मात्र, या वाक्यामध्ये कालच आणि नवीन या शब्दांचा संबंध वाक्यातील मुख्यपदाशी म्हणजेच क्रियापदाशी नसून तो निशा आणि पुस्तकांचा संच या शब्दांशी आहे.
त्यामुळे 'निशा' आणि 'पुस्तकांचा संच' या शब्दांना मराठी व्याकरणामध्ये उपपदे असे म्हणतात.
तसेच, अशा संबंधाला मराठी व्याकरणामध्ये उपपदार्थ किंवा उपपदविभक्ती असे म्हणतात.
उदाहरण क्र. ३
अभिजित रोज न चुकता व्यायाम करतो.
वरील वाक्यामध्ये करतो हे क्रियापद वापरलेले असून तो वाक्यातील मुख्य घटक आहे.
कारकार्थ / कारकविभक्ती –
'अभिजित' आणि 'व्यायाम' या शब्दांचा करतो या क्रियापदाशी प्रत्यक्ष संबंध आहे.
व्यायाम करण्याची क्रिया कोण करत आहे, तर अभिजित हा वाक्याचा कर्ता हि क्रिया करत आहे.
तसेच, 'व्यायाम' या वाक्यातील कर्मावर हि क्रिया घडत आहे.
अशाप्रकारे, या वाक्यामध्ये 'अभिजित' आणि 'व्यायाम' या शब्दांचा वाक्यातील मुख्यपदाशी म्हणजेच क्रियापदाशी संबंध असल्यामुळे या दोन्हीही शब्दांची विभक्ती हि कारकविभक्ती समजावी.
उपपदार्थ / उपपदविभक्ती –
मात्र, या वाक्यामध्ये रोज न चुकता या शब्दांचा संबंध वाक्यातील मुख्यपदाशी म्हणजेच क्रियापदाशी नसून तो अभिजित आणि व्यायाम या शब्दांशी आहे.
त्यामुळे 'अभिजित' आणि 'व्यायाम' या शब्दांना मराठी व्याकरणामध्ये उपपदे असे म्हणतात.
तसेच, अशा संबंधाला मराठी व्याकरणामध्ये उपपदार्थ किंवा उपपदविभक्ती असे म्हणतात.