लिंगविचार

लिंगविचार – विषय सूची

• मराठी व्याकरणातील ‘लिंग’ म्हणजे काय?
• मराठी व्याकरणातील लिंगाचे प्रकार
• पुल्लिंग आणि त्याची उदाहरणे
• स्त्रीलिंग आणि त्याची उदाहरणे
• नपुंसकलिंग आणि त्याची उदाहरणे

मराठी व्याकरणातील ‘लिंग’ म्हणजे काय?

मराठी व्याकरणामध्ये एखादी वस्तू किंवा व्यक्ती यांचा उल्लेख करण्यासाठी वापरण्यात येणारे नाम हे एकतर पुरूषजातीचे किंवा स्त्रीजातीचे असते अथवा या दोहोंपैकी कुठल्याही जातीचे नसते.

नामाच्या स्वरूपावरून एखादी वस्तू किंवा व्यक्ती ही पुरूषजातीची आहे कि स्त्रीजातीची आहे कि दोहोंपैकी कोणत्याही जातीची नाही, हे ज्यावरून कळते, त्याला लिंग असे म्हणतात.

मराठी व्याकरणातील लिंगाचे प्रकार

मराठी भाषेत पुढीलप्रमाणे लिंगाचे तीन प्रकार पडतात.

• पुल्लिंग
• स्त्रीलिंग
• नपुंसकलिंग

पुल्लिंग आणि त्याची उदाहरणे

नामाच्या रूपावरून जर पुरूषजातीचा बोध होत असेल, तर त्याला पुल्लिंगी असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ,

अणू	अभिनेता	आरसा	अंक
अंगठा	आंबा	उंट	उत्सव
उद्योग	उपमा	ऋषी	ओढा
कप	कपडा	कवी	काका
कागद	काठ	कापूर	कार्यकर्ता
किल्ला	कुंभार	कोयता	कोळी
खडा	खडू	खिळा	खिसा
गजरा	गट	गड	गणवेश
गुरू	गुलाल	गोल	ग्रंथ
ग्रह	घडा	घसा	घाट
घोडा	चंद्र	चमचा	चष्मा
चहा	चालक	चिमणा	चुना
चेंडू	जप	जिल्हा	झगा
झरा	झेंडा	डोंगर	ढिगारा
तबला	तरूण	तलाव	तळहात
दगड	दंड	दरवाजा	दवाखाना
दागिना	दांडा	दादा	दास
दिवस	दिवा	दिवाण	देव
देश	दोरा	धबधबा	ध्वज
नकाशा	नंदी	नवरा	नातू
पक्ष	पक्षी	पंखा	पर्वत
पलंग	पशू	पाऊस	पाट
पाय	पायजमा	पिंजरा	पुठ्ठा
पुतळा	पुत्र	पुरस्कार	पूल
पेढा	पेरू	प्रकाश	प्रांत
फळा	फोड	बंगला	बंधारा
बाजार	बुक्का	बेडूक	बोका
भक्त	भाऊ	भाला	भूकंप
भोपळा	भ्रमणध्वनी	मंत्र	माणूस
मानव	मामा	मावळा	मासा
मुंगळा	मुनी	मुलगा	मोदक
मोर	युवक	रंग	रस्ता
राक्षस	राजकुमार	राजपुत्र	राजा
रूमाल	रेणू	लोटा	वडा
वर	वर्ग	वाडा	वारा
विद्यार्थी	विभाग	वृक्ष	वैद्य
शत्रू	शेंदूर	संगणक	सदरा
समुद्र	समूह	ससा	साधू
साप	साबण	सिंह	सुतार
सूर्य	हंडा	हत्ती	हल्ला
हात	हार	हिमालय

स्त्रीलिंग आणि त्याची उदाहरणे

नामाच्या रूपावरून जर स्त्रीजातीचा बोध होत असेल, तर त्याला स्त्रीलिंगी असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ,

अंगठी	आई	आगपेटी	आजी
आत्या	आमटी	आयात	आरती
इडली	इमारत	उशी	ऊब
ओढ	कडी	कढी	कथा
करंगळी	कल्पना	कळशी	कळी
कविता	काकी	कार्यकर्ती	कुंडी
कुऱ्हाड	कोकीळा	खडी	खाट
खिचडी	खिडकी	खुर्ची	गल्ली
गाठ	गाडी	गाणी	गाय
गुहा	गृहिणी	गोळी	गोष्ट
गौरी	घागर	चप्पल	चव
चांदणी	चादर	चिठ्ठी	चिमणी
चूक	चूल	जमीन	जाऊ
जीभ	जोडवी	टोपी	डाळ
तंबाखू	तलवार	ताई	ताटली
त्रिज्या	दहीहंडी	दाढी	देवाणघेवाण
देवी	धूळ	नक्षी	नथ
नात	नारी	निर्यात	नीती
पगडी	पत्नी	पहाट	पाकळी
पिशवी	पुंगी	पुरणपोळी	पृथ्वी
पेटी	पोळी	प्रस्तावना	प्रार्थना
फणी	बंदूक	बशी	बहिण
बांगडी	बाटली	बातमी	बासरी
बाहुली	भक्ती	भगिनी	भजी
भाकरी	भाजी	भारतमाता	भावना
भाषा	भिंत	भुवई	भूक
भेट	मधमाशी	मराठी	महानगरपालिका
महिला	माता	माती	मात्रा
मामी	मायभूमी	माळ	माशी
मिशी	मुंगी	मुलगी	मूठ
मूर्ती	मेथी	मेहंदी	मैत्रीण
मैना	मती	मोहरी	म्हैस
युवती	रांग	रांगोळी	राणी
रात्र	राशी	रास	रेष
लढाई	लस	लांडोर	लेखणी
लोकर	लोकसभा	वधू	वही
वाघीण	वाट	वाटी	वाहतूक
विद्या	विद्यार्थिनी	विधानसभा	हवा
वीज	वीट	वीणा	वृत्ती
वेणी	वेल	शपथ	शाखा
शांतता	शांती	शाळा	संघटना
संज्ञा	सभा	समिती	संस्कृती
साखर	साडी	सुई	सुतळ
सुरी	सुविधा	सूचना	सेवा
सेविका	हळद

नपुंसकलिंग आणि त्याची उदाहरणे

नामाच्या रूपावरून जर पुरूषजातीचा किंवा स्त्रीजातीचा बोध होत नसेल, तर त्याला नपुंसकलिंगी असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ,

अष्टगंध	आकाश	आयुष्य	आरोग्य
अंगण	अंथरूण	उद्यान	कपाट
कपाळ	कर्म	कवच	कार्यालय
काव्य	कीर्तन	कुलूप	केंद्र
कोल्हापूर	क्षण	खनिज	खेळणे
गगन	गणित	गाणे	गाव
ग्रंथालय	घड्याळ	घर	घराणं
चंदन	चरित्र	चित्र	चिन्ह
छायाचित्र	जग	जंगल	जहाज
जिरं	जीवन	जोडपे	ज्ञान
झाकण	झाड	टोपण	डोकं
तंत्रज्ञान	ताक	ताट	तीर्थ
तूप	तेज	तेल	दही
दुःख	दुर्दैव	दूध	देऊळ
धनुष्य	धरण	धोपटण	नगर
नाक	नागपूर	नाटक	नृत्य
पंचांग	पत्र	पदक	पाकीट
पाखरू	पागोटे	पांघरूण	पाणी
पान	पाप	पुणे	पुण्य
पुस्तक	पैंजण	पोळपाट	प्रदर्शन
प्रमाणपत्र	फळ	फूल	बक्षिस
बाळ	बीज	बोट	भजन
भविष्य	मंगळसूत्र	मंडळ	मंदिर
मस्तक	मार्गदर्शन	मूल	मैदान
राज्य	राष्ट्र	राष्ट्रगीत	रूप
रोप	लग्न	लाटण	लेकरू
लोणचं	लोणी	वन	वरण
वर्तमानपत्र	वर्ष	वऱ्हाड	वाक्य
वाचनालय	वातावरण	वासरू	वाहन
विज्ञान	विद्यापीठ	विरामचिन्ह	विशेषण
विश्रामगृह	विश्व	वृत्त	व्याकरण
शब्द	शरीर	शस्त्र	शहर
शास्त्र	शिखर	संग्रहालय	संभाजीनगर
समाजशास्त्र	सर्वनाम	साम्राज्य	सुख
सुदैव	सूत्र	सोनं	सोलापूर
सौंदर्य	स्तोत्र