टीप: विभक्ती हा विषय आधी समजून घ्यावा जेणेकरून विभक्तीचे अर्थ समजून घेणे अधिक सोपे होईल.

कारक म्हणजे काय?

मराठी व्याकरणातील प्रत्येक वाक्य हे एक विधान असते आणि त्यामध्ये कर्ता, कर्म आणि क्रियापद हे घटक असतात.

प्रत्येक वाक्य हे एखाद्या पदार्थासारखे असते. ज्याप्रमाणे एखाद्या पदार्थामध्ये तेल, तिखट, मीठ, मसाले असे सर्व जिन्नस असतात; परंतु त्यांतील एखादा जिन्नस प्रमुख असतो आणि त्याचा इतर जिन्नसांशी संबंध असतो, हीच गोष्ट वाक्यालाही लागू पडते.

मराठी वाक्यातील क्रियापद हा वाक्याचा एक मुख्य किंवा प्रमुख घटक असतो.

वाक्यातील शब्दांचा त्यातील क्रियापदाशी किंवा इतर शब्दांशी काही ना काही संबंध असतो. या संबंधाला मराठी व्याकरणात कारक असे म्हणतात.

कारकसंबंध आणि कारकविभक्ती

वाक्यातील नामाचा किंवा सर्वनामाचा वाक्यातील क्रियापदाशी जो संबंध असतो, त्याला मराठी व्याकरणामध्ये कारकसंबंध असे म्हणतात आणि त्या विभक्तीला कारकविभक्ती असे म्हणतात.

उदाहरण क्र. १

वाल्मिकींनी रामायण लिहिले.

वरील वाक्यामध्ये लिहिले हे क्रियापद वापरलेले असून तो वाक्यातील मुख्य घटक आहे.

वाल्मिकी आणि रामायण या नामांचा लिहिले या क्रियापदाशी प्रत्यक्ष संबंध आहे.

लिहिण्याची क्रिया कोण करत आहे, तर वाल्मिकी हा वाक्याचा कर्ता हि क्रिया करत आहे.

तसेच, रामायण या वाक्यातील कर्मावर हि क्रिया घडत आहे.

अशाप्रकारे, या वाक्यामध्ये वाल्मिकींनी आणि रामायण या नामांचा क्रियापदाशी संबंध असल्यामुळे या दोन्हीही शब्दांची विभक्ती हि कारकविभक्ती समजावी.

उदाहरण क्र. २

सरिताने मुलांना जेवण वाढले.

वरील वाक्यामध्ये वाढले हे क्रियापद वापरलेले असून तो वाक्यातील मुख्य घटक आहे.

सरिता आणि जेवण या नामांचा वाढले या क्रियापदाशी प्रत्यक्ष संबंध आहे.

वाढण्याची क्रिया कोण करत आहे, तर सरिता हि वाक्याची कर्ता हि क्रिया करत आहे.

तसेच, जेवण या वाक्यातील कर्मावर हि क्रिया घडत आहे.

अशाप्रकारे, या वाक्यामध्ये सरिताने आणि जेवण या नामांचा क्रियापदाशी संबंध असल्यामुळे या दोन्हीही शब्दांची विभक्ती हि कारकविभक्ती समजावी.

उदाहरण क्र. ३

मनीषाने लाडू बनवले.

वरील वाक्यामध्ये बनवले हे क्रियापद वापरलेले असून तो वाक्यातील मुख्य घटक आहे.

मनीषा आणि लाडू या नामांचा बनवले या क्रियापदाशी प्रत्यक्ष संबंध आहे.

बनवण्याची क्रिया कोण करत आहे, तर मनीषा हि वाक्याची कर्ता हि क्रिया करत आहे.

तसेच, लाडू या वाक्यातील कर्मावर हि क्रिया घडत आहे.

अशाप्रकारे, या वाक्यामध्ये मनीषाने आणि लाडू या नामांचा क्रियापदाशी संबंध असल्यामुळे या दोन्हीही शब्दांची विभक्ती हि कारकविभक्ती समजावी.

This article has been first posted on and last updated on by