जोडाक्षर

जोडाक्षर म्हणजे काय?

ज्या अक्षरात दोन किंवा अधिक व्यंजने एकत्र येऊन शेवटी त्या अक्षरात एक स्वर मिसळतो, तेव्हा त्या अक्षरास जोडाक्षर असे म्हणतात.

जोडाक्षराविषयी नियम

• जोडाक्षरात दोन किंवा अधिक व्यंजने असतात आणि त्यात स्वर मिसळला जातो.
• जोडाक्षरामध्ये क्रमाने पहिले येणारे व्यंजन हे अपूर्ण उच्चारले जाते.
• जोडाक्षरात एक अक्षर अर्ध किंवा अपूर्ण असते तर दुसरे अक्षर हे पूर्ण असते.
• शब्दांच्या अचूक उच्चारणासाठी मराठी भाषेत जोडाक्षराचा उपयोग होतो.
• जोडाक्षरे असलेल्या शब्दांना ‘जोडशब्द’ असे म्हणतात.

• काही जोडाक्षरांमध्ये अक्षरे जोडलेली दिसत नाहीत, परंतु ती जोडाक्षरे आहेत –

  • त्र – त् + र् + अ
  • क्ष – क् + ष् + अ
  • श्र – श् + र् + अ
  • ज्ञ – द् + न् + य् + अ

  उदाहरणार्थ – पत्र, क्षमा, ज्ञानी या शब्दांमध्ये जोडाक्षरे वापरलेली आहेत.

जोडाक्षराची उदाहरणे,

उदाहरण क्र. १

शब्द	जोडाक्षर	फोड
महाराष्ट्र	ष्ट्र	ष् + ट् + र् + अ

वरील शब्दात ‘ष्ट्र’ या अक्षराची फोड केल्यास असे लक्षात येते की त्यात ‘ष् + ट् + र्’ ही तीन व्यंजने असून त्यात शेवटी ‘अ’ हा स्वर मिसळला आहे.

त्यामुळे ‘ष्ट्र’ हे अक्षर एक जोडाक्षर आहे.

उदाहरण क्र. २

शब्द	जोडाक्षर	फोड
शक्कल	क्क	क् + क् + अ

वरील शब्दात ‘क्क’ या अक्षराची फोड केल्यास असे लक्षात येते की त्यात ‘क् + क्’ ही दोन व्यंजने असून त्यात शेवटी ‘अ’ हा स्वर मिसळला आहे.

त्यामुळे ‘क्क’ हे अक्षर एक जोडाक्षर आहे.

उदाहरण क्र. ३

शब्द	जोडाक्षर	फोड
कच्चा	च्चा	च् + च् + आ

वरील शब्दात ‘च्चा’ या अक्षराची फोड केल्यास असे लक्षात येते की त्यात ‘च् + च्’ ही दोन व्यंजने असून त्यात शेवटी ‘आ’ हा स्वर मिसळला आहे.

त्यामुळे ‘च्चा’ हे अक्षर एक जोडाक्षर आहे.

उदाहरण क्र. ४

शब्द	जोडाक्षर	फोड
रूग्ण	ग्ण	ग् + ण् + अ

वरील शब्दात ‘ग्ण’ या अक्षराची फोड केल्यास असे लक्षात येते की त्यात ‘ग् + ण्’ ही दोन व्यंजने असून त्यात शेवटी ‘अ’ हा स्वर मिसळला आहे.

त्यामुळे ‘ग्ण’ हे अक्षर एक जोडाक्षर आहे.

उदाहरण क्र. ५

शब्द	जोडाक्षर	फोड
म्हैस	म्है	म् + ह् + ऐ

वरील शब्दात ‘म्है’ या अक्षराची फोड केल्यास असे लक्षात येते की त्यात ‘म् + ह्’ ही दोन व्यंजने असून त्यात शेवटी ‘ऐ’ हा स्वर मिसळला आहे.

त्यामुळे ‘म्है’ हे अक्षर एक जोडाक्षर आहे.